Rond het begin van de astronomische zomer verschijnt er in de schemering soms een bijzonder fenomeen aan de horizon: cirrusachtige wolken die licht schijnen af te geven. In de werkelijkheid bevinden deze zeldzame wolken zich veel hoger dan cirrus. Het zijn lichtende nachtwolken. In het engels heten ze 'noctilucent clouds' of kortweg NLCs.

Wat zijn lichtende nachtwolken?

In tegenstelling tot wat je misschien zou denken, geven lichtende nachtwolken geen licht af. Ze weerkaatsen aan hun onderkant het licht van de zon die al achter de horizon is verdwenen. Voor de waarnemer op het aardoppervlak is het dan al donker. De 'normale' wolken vertoeven dan ook al in de schaduw van de aarde. De lichtende nachtwolken, die bestaan uit microscopische ijskristallen, bevinden zich echter veel hoger dan de troposfeer - de dunne laag rond de aarde waar ons weer zich afspeelt. Afhankelijk van waar je je bevindt op aarde, bevindt de tropopauze (de bovengrens van de troposfeer) zich tussen 9 en 17km hoog. Lichtende nachtwolken bevinden zich op een hoogte van 75 tot 85 km in de mesosfeer, dicht bij de mesopause [Zie (3),(7)]. (Ter info: tussen troposfeer en mesosfeer heb je nog de stratosfeer.)

De waargenomen kleur van deze wolken is lichtblauw, wit of geel-oranje. Ze lijken een zilverachtige glans te hebben. Wat ook bijzonder is, is dat je heldere sterren door deze wolken heen kunt zien. De wolken hebben meestal een ribbel- of vezelachtige structuur. Door de grote windsnelheid op die hoogte veranderen NLCs snel van plaats, vorm en kleur. Op [Zie (6)] vinden we een indeling terug volgens het uitzicht van de NLCs:

Type	Uitzicht
Type I: sluier	Heel vaag, zonder structuur
Type II: banden	Lange strepen, evenwijdig of kruisend onder kleine hoeken
Type III: golven	Dicht op elkaar liggende visgraatstructuur die lijkt op zandrimpels op een strand
Type IV: wervels	Grootschalige lusvormige of gedraaide structuren

Waar en wanneer kan je lichtende nachtwolken zien?

Waar

Zichtbaar tussen op breedten tussen 50 en 65° NB en ZB aan de (op het noordelijk halfrond) noordelijke/noordwestelijke horizon 's avonds en noordelijke/noordoostelijke horizon 's morgens. Ze komen niet voor op lagere breedten en op hogere breedten is de schemering te helder om ze te kunnen zien.[Zie (7)]

Seizoen

Het ideale seizoen is hiervoor in de zomer (mei/juni/juli), voornamelijk eind juni, begin juli [Zie (3), (7)] . Op [Zie (1)] kunnen we terugvinden dat dit komt omdat stijgende winden in dat seizoen vocht uit de onderste lagen van de atmosfeer tot in de mesosfeer zou brengen (hypothese!). Om deze te vormen zijn heel koude temperaturen nodig (een stuk lager dan de dauwpuntstemperatuur, die daar wegens de droogte op dat niveau al erg laag is). De klimaatopwarming zou er voor zorgen dat op die hoogte de temperatuur verder afneemt. Daarom zien sommige wetenschappers het méér voorkomen van NLCs hieraan gelinkt. Onderzoek hieromtrent is nog volop aan de gang [Zie bijvoorbeeld (5)].

Tijdstip

Lichtende nachtwolken zijn niet elk moment van de dag mogelijk, enkel in een periode kort na de zonsondergang of voor zonsopkomst, wanneer het donker genoeg is en wanneer de zon niet te diep achter de horizon weggezakt is en de wolken dus nog kan verlichten. Zie onderstaande tabel:

Plaats van de zon	Lichtende nachtwolken mogelijk? [Zie (2),(6)]
Minder dan 6° onder de horizon	Geen NLCs mogelijk (nog niet donker genoeg)
Tussen 6° en 16° onder de horizon	NLCs mogelijk
10° onder de horizon	Theoretisch maximaal mogelijke verlichting van NLCs
Meer dan 16° onder de horizon	Geen NLCs mogelijk (wolken in de schaduw van de aarde)

Samengevat kan dus gezegd worden dat tijdens de burgerlijke schemering NLCs niet te zien zijn, tijdens de hele nautische schemering en een stuk van de astronomische zijn ze wel mogelijk (maar wel zeldzaam!). Meer info over de efemeriden is terug te vinden in een ander artikel: Efemeriden. In het menu "Tools > (Astro) Efemeriden" zijn de exacte tijdstippen voor vandaag en de komende dagen beschikbaar.

Links voor het waarnemen van mogelijke NLCs zullen hier geplaatst worden: Klik!